HOME > BEZOEKERSINFORMATIE > COLLECTIE > TENTOONSTELLINGEN > LIEFDE VOOR DE MIDDELEEUWEN
Liefde voor de Middeleeuwen
De Collectie Mengelberg op Huis Bergh
15 mei 2020 – 27 juni 2021
Op 14 mei 1920 arriveerde op Huis Bergh in ’s-Heerenberg de Collectie Mengelberg: 175 schilderijen, beeldhouwwerken en zilveren voorwerpen. De collectie was door kasteelheer J.H. van Heek in november 1919 gekocht van de erven van Friedrich Wilhelm Mengelberg in Utrecht, bekend om zijn rijk gedecoreerde interieurs van katholieke kerken.
Over de lotgevallen van de Collectie Mengelberg gaat de tentoonstelling Liefde voor de Middeleeuwen.
Voor Wilhelm Mengelberg waren de Middeleeuwen dé inspiratiebron en zijn verzameling middeleeuwse kunstwerken fungeerde als een studieverzameling, als voorbeelden voor zijn eigen werk.
De tentoonstelling
De Collectie Mengelberg
Wilhelm Mengelberg (1837-1919) had in Utrecht een atelier met tientallen medewerkers waar opdrachten werden uitgevoerd van de katholieke kerk. En Mengelberg collectioneerde en vulde zijn huis op Maliebaan 80 met schilderijen en beelden. Hij verzamelde kunstwerken als inspiratiebron, als voorbeeld voor zijn eigen werk. Ook ontfermde hij zich over beschadigde kunstwerken en liet ze herstellen en verfraaien, om ze hun middeleeuwse glorie terug te geven.
De aankoop
Begin 1919 hoorde textielfabrikant J.H. van Heek uit Enschede, sinds zeven jaar eigenaar van het middeleeuwse kasteel Huis Bergh, over de ‘middeleeuwse’ Collectie Mengelberg die door de erven verkocht zou worden. Misschien wel zou de collectie in delen naar Amerika worden verhandeld waar men immers bereid was voor kunst grote bedragen neer te tellen. In 1915 had J.H. van Heek een fonds gesticht om een deel van de winst van zijn textielfabriek maakte te besteden aan goede doelen. De Collectie Mengelberg voor Nederland behouden, dat was een actie die prima paste bij de doelstelling van het Fonds.
Van Heek als kunstverzamelaar
Het bezit van een middeleeuws kasteel en de Collectie Mengelberg met zoveel aansprekende middeleeuwse kunstwerken betekende voor J.H. van Heek een omwenteling in zijn bestaan. 
Hij ontwikkelde zich tot een gedreven kunstverzamelaar en tot een groot bewonderaar van de Middeleeuwen. Als eigenaar van de bekende Collectie Mengelberg werd hij een interessante partner voor kunstkenners, andere verzamelaars, en kunsthandelaars. Dankzij die intensieve contacten kon hij steeds beter beoordelen wat de Collectie Mengelberg vertegenwoordigde. Hij begon met selecteren. De werken die hij bewonderde kregen een mooie plaats in het kasteel. Andere werden verkocht, weggegeven of opgeslagen. Een aantal beelden bracht hij onder in het Rijksmuseum Twenthe, waar hij van 1930 tot 1956 honorair directeur was.
Veel aandacht besteedde het echtpaar Van Heek aan de inrichting van het kasteel. Het werd een huis voor de kunst, met zalen met portretten, met een grote verscheidenheid aan middeleeuwse kunstvoorwerpen, smaakvol gecombineerd met oude meubels. Tientallen kunstvoorwerpen uit de Collectie Mengelberg vonden er een plaats.
Een verwoestende brand
Een ramp trof Kasteel Huis Bergh in de nacht van 14 op 15 maart 1939. Waarschijnlijk door oververhitting van een schoorsteen brandde het kasteel voor het grootste deel af. Een deel van de kunstcollectie kon gered worden, maar heel veel verbrandde of werd beschadigd. Ook veel voorwerpen uit de Collectie Mengelberg gingen verloren, juist de mooiste die Van Heek geselecteerd had om in Huis Bergh te exposeren.
Verzamelen van middeleeuwse kunst
De Collectie Mengelberg is voor Van Heek de leidraad geweest van zijn verzamelbeleid. Wat Mengelberg had verzameld – vroege Italiaanse schilderijen, laat-middeleeuwse religieuze schilderijen en middeleeuwse beeldhouwwerken – breidde hij uit tot een indrukwekkende collectie. Aangevuld met nog meer middeleeuwse kunst: handschriften met miniaturen, incunabelen, Limoges-email, gesneden ivoren. Wie nu door de zalen van Huis Bergh loopt, ziet de kunstwerken uit de Collectie Mengelberg opgesteld in harmonie met de kunstwerken die Van Heek later heeft gekocht, een verzameling middeleeuwse kunst om trots op te zijn.
Reconstructie van de Collectie Mengelberg
In 2018 en 2019 hebben onderzoekers uitgezocht hoe de Collectie Mengelberg oorspronkelijk was samengesteld. Alle 177 kunstwerken – 93 religieuze schilderijen, 55 beeldhouwwerken, 21 profane schilderijen en 8 stuks religieus vaatwerk – zijn beschreven en zo mogelijk afgebeeld in een catalogus.
ISBN 978 90 8704 8884
240 bladzijden
gebonden, € 24,50
Koop de catalogus:
De Collectie Mengelberg in Huis Bergh
Annemarie van Santen & René van Gruting
met een inleiding van Annemarie Vels Heijn
Op 1 november 1919 kocht J.H. van Heek, eigenaar van kasteel Huis Bergh, de ‘middeleeuwse’ kunstcollectie van beeldhouwer Friedrich Wilhelm Mengelberg, befaamd vanwege de inrichting en decoratie van talrijke katholieke kerken. De collectie bestond uit 177 objecten: schilderijen, beelden en kerkelijk vaatwerk.
De publicatie beschrijft de lotgevallen van de collectie en omvat tevens een catalogus van alle werken, met een beschrijving en zoveel mogelijk een afbeelding.
Met een summary van de inleiding in het Engels.
Dit boek is te koop via de boekhandel, de winkel van huis Bergh of
via Uitgeverij Verloren
Met dank voor financiele bijdragen van:
Archief Tentoonstellingen
Kasteel Huis Bergh is een van Nederlands grootste kastelen. Ontdek de wortels van ons koningshuis en geniet van de uitgebreide kunstcollectie. Klik hier voor het archief van tentoonstellingen.
Over Huis Bergh
Wie een bezoek brengt aan het stadje ’s-Heerenberg krijgt een overweldigende ervaring. Het kasteel was het stamslot van de machtige heren en graven Van den Bergh. Het is ingericht met een imposante kunstverzameling.