HOME > GESCHIEDENIS > BEWONERS > HENDRIK

Hendrik van den Bergh

Hendrik van den Bergh

(1573-1638)

Hendrik van den Bergh was de achtste zoon van graaf Willem en Maria van Nassau. Hij was te jong om een actief aandeel te hebben in de beslissing van zijn vader over te gaan naar Spaanse zijde. Als veldheer in Spaanse dienst zou hij echter een indrukwekkende carrière hebben.

Hendrik van den Bergh was de achtste zoon van graaf Willem en Maria van Nassau. Hij was te jong om een actief aandeel te hebben in de beslissing van zijn vader over te gaan naar Spaanse zijde. Als veldheer in Spaanse dienst zou hij echter een indrukwekkende carrière hebben. In 1618 volgde hij zijn broer Frederik op als stadhouder van Spaans Gelre. Hij was onder meer commandant van de troepen die in de winter van 1623/24 over de bevroren IJssel een inval in Gelre deden en daarbij tot Ede doordrongen. In 1628 werd hij commandant van het in de Verenigde Provinciën strijdende Spaanse leger, doch hij slaagde er niet in prins Frederik Hendrik in 1629 het beleg van ’s-Hertogenbosch te doen opbreken.

Het mislukken van deze veldtocht veroorzaakte grote ontstemming in de Zuidelijke Nederlanden en de aartshertogen bezonnen zich op maatregelen. In deze tijd nam graaf Hendrik van den Bergh contact op met prins Frederik Hendrik over een eventuele overgang naar Staatse zijde, die in 1632 zijn beslag kreeg. Graaf Hendrik verleende vrije doortocht langs de Maas aan prins Frederik Hendrik. Tijdens deze veldtocht werd in slechts acht dagen het grootste deel van Spaans Gelre – waaronder de steden Venlo, Roermond en bovendien Maastricht – veroverd. Graaf Hendrik verbleef op dat moment te Geldern. Zijn bezittingen te Roermond hadden sauvegarde gekregen (werden voor plundering behoed). Direct na de verovering van Roermond gaf graaf Hendrik openlijk te kennen, dat hij de Spaanse zijde had verlaten.

Graaf Hendrik van den Bergh trouwde tweemaal, eerst in 1612 met Margaretha van Witthem, een zuster van de echtgenote van zijn broer Herman. Na haar dood in 1627 hertrouwde hij met de uit Tirol afkomstige Hieronyma Catharina von Spaur. Na zijn overgang naar Staatse zijde is hij niet meer militair actief geweest. De laatste jaren van zijn leven woonde hij afwisselend in Bergh, Ulft en te Elburg, waar hij een versterkt huis bezat. Hij overleed te Zutphen na een ongeval met een koets en werd als laatste graaf Van den Bergh in de grafelijke grafkelder van de oude St Pancratiuskerk, thans de N.H. kerk van ’s-Heerenberg, bijgezet.

Hendrik van den Bergh en de tijd waarin hij leefde

Hendrick van den Bergh’s voor die tijd lange levensloop (1573-1638) viel in zijn geheel binnen periode waarin in Nederland de oorlog woedde die wij de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648) zijn gaan noemen. In de Nederlandse geschiedenis is de Tachtigjarige Oorlog zonder meer een mijlpaal en wordt het algemeen gezien een Opstand tegen het Spaanse gezag, als de periode waarin de wortels van het huidige Nederland zijn gelegen. Maar de historische werkelijkheid ligt gecompliceerder en was het een oorlog die vele gedaanten had en in de loop van de tijd door verschillende historici als vrijheidsstrijd, godsdienststrijd, opstand en burgeroorlog is betiteld.

In internationaal opzicht was de oorlog in de Nederlanden een van de religie-oorlogen die geheel West-Europa in de 16de eeuw in zijn greep hadden. De religiekwestie was tegelijk echter een sociale kwestie waarbij degenen die weinig macht hadden (boeren, stedelingen, lagere adel) een mogelijkheid zagen zich te ontworstelen aan de gevestigde orde van de rijken en grootgrondbezitters als de adel en de Katholieke kerk. Voor vorsten en landsheren was het een aanleiding om hun politieke macht te doen gelden. In Engeland brak Hendrik VIII met Rome. En Parijs was de aanvankelijk protestante hertog van Navarra wel een mis waard toen hij koning van Frankrijk kon worden.

Op zijn beurt probeerde Karel V, Duits keizer, Spaans koning en heer van de Nederlanden de protestanten te beteugelen die niet alleen protesteerden tegen de Kerk maar ook tegen zijn wereldlijke gezag. Want pas sinds het midden 16de eeuw was in de Lage Landen de lappendeken van hertogdommen, graafschappen en heerlijkheden onder gezag van die ene in Gent geboren vorst gekomen en waren zij hun autonomie kwijt geraakt.

Kampioen van de opstandelingen in de Nederlanden werd Willem van Oranje die aanvankelijk in het Duitse Nassau Luthers werd opgevoed, op jonge leeftijd aan het Brusselse hof van Karel V het katholieke geloof omarmde en uitgroeide tot diens vertrouweling om daarna in conflict met Philips II weer tot het protestante geloof over te gaan. Religie en politiek gingen hand in hand. Voor de adel was het geloof vooral ook een politieke machtsfactor en dat gold zeker voor de tweede helft van de Tachtigjarige Oorlog. Van natiestaten was in deze periode nog geen sprake. De ‘gewone man’ was loyaal aan zijn stad of landsheer.

Binnen deze gecompliceerde context zien we een jonge Hendrick, die in eerste instantie als edelman zijn maatschappelijke status moet vasthouden. Als zevende zoon was een militaire loopbaan in die tijd een voor de hand liggende keuze. Zijn vader, gehuwd met een zuster van Willem van Oranje, had omstreeks 1580 de zijde van de koning gekozen en dus maakte Hendrick carrière als legeraanvoerder in Spaanse dienst. Opper-Gelre, waar Bergh gelegen was, was in die periode in Spaanse handen en zou decennia lang een van de belangrijkste strijdtonelen zijn voor het Staatse leger onder Maurits en Frederik Hendrik enerzijds en het Spaanse leger onder aanvoerders als Parma en Spinola anderzijds.

Militair zijn was in die tijd een beroep, waarvoor men betaald werd en zowel het Spaanse als het Staatse leger bestond uit een allegaartje Spaanse, Duitse, Waalse, Engelse, Schotse, en Hollandse en Friese soldaten die zich verhuurden aan degene die het beste betaalden. Dat gold zowel voor de eenvoudige soldaten als voor hun aanvoerders. De adelijke aanvoerders waren daarbij veelal nog door familieverbanden aan elkaar verbonden en zo kon het voorkomen dat de broer van Hendrick, Adolf van den Bergh, zijn neef Maurits tijdens een veldtocht voor een diner uitnodigde.

Hendrick was als beroepsmilitair succesvol en werd in 1627 door Spinola als zijn opvolger voorgedragen. Eerder was hij al tot stadhouder van Gelderland benoemd dat feitelijk echter voor het overgrote deel in Staatse handen was. Daar functioneerde zijn neef van Oranje als stadhouder namens de Staten. Ontevreden met de grote Spaanse invloed aan het Brusselse hof van de landvoogd zocht hij in 1632 contact met Frederik Hendrik en in 1633 trad hij in Staatse dienst. Een keuze die toch vooral door politieke overwegingen zal zijn ingegeven. Uit die periode stamt het portret ten voeten uit waar Hendrick met Oranjesjerp over de kuras in de klassieke pose van een legeraanvoerder van het Staatse leger is afgebeeld.

Dr J.P.Sigmond

Gratis Audiotour App Kasteel Huis Bergh

Kasteel Huis Bergh is enorm rijk aan verhalen. Of het nu gaat over de kunst of de historie. Er is in de 800 jaar dat Kasteel Huis Bergh oud is veel gebeurd en te vertellen. Verhalen over die rijke historie van Huis Bergh zijn te beluisteren in het kasteel met een audiotour.

Archief Tentoonstellingen

Kasteel Huis Bergh is een van Nederlands grootste kastelen. Ontdek de wortels van ons koningshuis en geniet van de uitgebreide kunstcollectie. Klik hier voor het archief van tentoonstellingen.

Over Huis Bergh

Wie een bezoek brengt aan het stadje ’s-Heerenberg krijgt een overweldigende ervaring. Het kasteel was het stamslot van de machtige heren en graven Van den Bergh. Het is ingericht met een imposante kunstverzameling.